over literatuur

Oorspronkelijk geschreven op 31/08/2014 - 13:24

(ergens heeft het iets met Quality te maken... maar daarover misschien later)

Ik loop me al heel lang af te vragen hoe je literatuur (en in bredere zin, kunst) nou eigenlijk moet definiëren om een betekenis te kunnen vinden in de discussie of iets nou literatuur of niet is (of is "of je iets nou literatuur of niet moet vinden" een betere formulering? Of is dat weer een hele andere discussie - die dan eigenlijk weer gaat over het verschil tussen "vinden" en "zijn"?)

(terzijde: het gebruik van aanhalingstekens in dit soort teksten is ook een aardige: wil je daarmee aangeven dat je een term gebruikt om iets aan te geven dat niet precies betekent wat die term gewoonlijk betekent, of probeer je de aanhalingstekens alleen maar te gebruiken om de term een beetje uit te laten staan van de rest van de tekst, als een soort //markup// tekens, leestekens die niet voorkomen in de verzameling die we op school hebben geleerd - eigenlijk is het een mengeling van beide denk ik trouwens? Wel een duidelijk teken dat de geschreven taal opzich niet voldoende is om ons uit te drukken maar dat wisten we natuurlijk allang, al hebben we ons door tekstverwerkerfabrikanten wijs laten maken dat zij het beste weten hoe we ons een uitweg uit dat probleem moeten banen - ons daarmee met een verzameling mogelijkheden opgezadeld vinden die het zoeken naar een oplossing alleen maar vertroebelt)

De aanleiding tot dit stukje is een opmerking uit een artikel over een Surinaamse schrijfster dat "haar succesroman door Nederlandse critici niet literair genoeg werd bevonden" (ook weer een baaierd aan controverses in dit verhaal: een vrouw, een niet-Nederlandse, een succesvol boek... ik ga daar nu even aan voorbij met mijn welnemen).

Heel simpel gesteld zou je iets misschien literair kunnen noemen als er meer dan één laag van betekenis in de vertelling zit. Dus niet alleen de laag van het verhaaltje (als ik me goed herinner van mijn lessen Nederlands op school noemt men dat de //sproke// (zie je hoe ik overgeschakeld ben van aanhalingsteken naar markup? Dit om verwarring te voorkomen - ik bedoel niet "zoiets als sproke", ik bedoel letterlijk dat begrip)) maar ook bijvoorbeeld hoe het verteld wordt, waarom de gebeurtenissen plaatsvonden, commentaar daarop van de schrijvende (dit tegenwoordig deelwoord gebruik ik om de controverse over geslacht te omzeilen, en daar vooral geen aandacht op te vestigen) etcetera.

Jammergenoeg is volgens die definitie praktisch niets niet-literair. De eerste extra laag wordt namelijk automatisch toegevoegd door de lezer, die niet anders kan dan een betekenis geven aan het gelezene.

Je zou nog kunnen redeneren dat //niet literair// dan maar betekent //de lezer uitnodigend het betekenis geven uit te schakelen// (voor zover dat kan) maar dan vraag ik me af: ligt dat aan het geschrevene? Want ook bij datgene dat wel literair (genoeg) bevonden wordt kun je het betekenis geven uitschakelen. Het was voor mij op school zelfs de enige mogelijkheid om datgene dat wel literair bevonden werd door te komen - want als ik het wel probeerde ging ik hopeloos de mist in.

Je zou ook kunnen redeneren dat //literair// dan betekent //alleen leesbaar als je het betekenis geven niet uitschakelt// maar dat is het ook niet. Sommige literaire werken zijn best te lezen om het verhaal alleen.

(vervolg na het lezen van een hoofdstuk uit wat waarschijnlijk als kinderboek geclassificeerd wordt)

Hm. Het is natuurlijk vast niet zo simpel als ik het hier neerschrijf - zelfs al is het dat wel - want jan en alleman zal me wel toeroepen dat het helemaal niet zo eenvoudig is als ik wel denk. Ik las bijvoorbeeld net iets dat me bescheiden maar beslist aandringt tot het lezen van wat er staat en het daarbij te laten. Gewoon lekker het verhaal volgen en niet proberen te raden wat er niet staat. Wat me op de gedachte brengt dat de classificatie //literatuur// wellicht bedoeld is voor schrijfsels waarin de auteur zelf bewust en overduidelijk geprobeerd heeft meer dan één laag aan te brengen.

(Sluit dat geschrijf uit waarin - voor zover dat mogelijk is - geprobeerd is extra lagen juist weg te laten? Want is dat niet juist alweer een extra laag?)

Maar nog steeds: dat is mijn reactie en wie ben ik om te besluiten dat anderen die ook zullen hebben, dat kan ik hooguit veronderstellen. Dat betekent uiteindelijk dat niemand kan besluiten dat geschrijf literair is , hooguit dat een aantal mensen het literair vinden . En hoe belangrijker zij als smaakbepalers of opinion leaders (aha! Een term die het toegeeft!) geacht worden door zichzelf of anderen, hoe meer deze mening gewicht in de schaal kan leggen bij mensen die zich afvragen wat ze er zelf van vinden en die dan mogelijk die mening overnemen - al of niet na een poging die mening met eigen ogen te verifiëren. En daar schuilt natuurlijk het risico: want het is veel makkelijker om je aan te sluiten bij of je oordeel te laten beïnvloeden door een gevestigde opinie dan om er zelf een te vormen met het risico dat die daarvan afwijkt.